Franse Staat verliest rechtszaak over pesticiden

Door : Michiel de Groote
Datum : 07.09.2025 22:27:59

FRANSE STAAT VERLIEST RECHTSZAAK OVER PESTICIDEN
Ruim 2 jaar geleden, in juli 2023, blogde ik over een doorbraak in een Parijse rechtszaak. Toen werd de Franse Staat voor de bestuursrechter gedaagd over de vraag of er wel genoeg wordt gedaan tegen pesticidegebruik en bescherming van het grondwater. ‘Nee’ was het antwoord toen. Een soort wake-up call. Frankrijk ging evenwel in hoger beroep en nu is er dan het verdict van de hogere bestuursrechter. La Cour administrative d’appel, die dus de juistheid van de uitspraak van twee jaar geleden moest beoordelen, verwerpt het hoger beroep van de Franse Staat. En dat kan behoorlijk wat betekenen, want de toelatingsprotocollen voor pesticiden moeten spoedig worden herzien. Er moet beter worden gekeken naar de gevolgen van deze middelen voor levende organismen. Je zou kunnen zeggen dat men misschien te gemakkelijk sommige middelen heeft toegelaten en dat men voorzichtiger had moeten zijn. EU-wetgeving gaat uit van het voorzorgbeginsel (populair gezegd: better safe than sorry). De Franse werkwijze is hier niet mee te rijmen.

Biologisch Frankrijk
Anders dan in Nederland kent Frankrijk een flinke lobby tegen het gebruik van pesticiden. Er wordt ook wel wat meer geprocedeerd dan in Nederland, bijvoorbeeld door maatschappelijke organisaties zoals Notre Affaire à Tous. Deze organisatie was ook nu betrokken. Toch is Frankrijk geen land waar de bevolking bij uitstek veel biologische producten koopt. In 2022 was het marktaandeel biologisch in Frankrijk 6,1%. Dat is veel minder dan de koplopers, van oudsher zijn dat Oostenrijk (11,5%) en Denemarken (12,0%). Nederland staat trouwens op 4,4% (gemeten in 2022). Wel zit er een stijgende trend in volgens cijfers van Bionext uit 2023. Voor de geïnteresseerden: vooral biologische melk en eieren zijn populair.

Gevolgen van de Franse rechtszaak
Bij het toelaten van gewasbeschermingsmiddelen moeten alle recente onderzoeken, ook belastende dus, worden meegenomen. Die werkwijze moet na de recente uitspraak snel worden ingevoerd bij de Franse toetsingsinstantie, genaamd ANSES. Dat is de Franse evenknie van ons College voor de toelating op gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Verder moeten er bepaalde vergunningen opnieuw worden beoordeeld. Dat is hoe de rechter de Franse methode, afgezet tegen de EU-regels, op dit moment ziet. Ook andere lidstaten van de EU werken met dezelfde set regels, zoals het al genoemde voorzorgbeginsel. Dit is terug te lezen in de Europese verordening nr. 1107/2009 (zie voor het voorzorgbeginsel artikel 1, vierde lid). Ook in andere landen wordt er dus gekeken naar deze zaak.

Het Ctgb
Interessant is dat ook in Nederland de wijze van toetsing bij gewasbeschermingsmiddelen af en toe onder vuur ligt. Recent (22 juli 2025) oordeelde de Nederlandse burgerlijke rechter nog dat een toegelaten ofwel goedgekeurde mix van gewasbeschermingsmiddelen in de lelieteelt niet mocht worden gebruikt. Let wel, het Ctgb was geen partij – wel de lelieteler en diverse omwonenden van de akker. Er speelden in die zaak bijzondere omstandigheden. Er was namelijk geen onderzoek gedaan bij de toelating van de middelen naar neurodegeneratieve ziektes en risico’s op ontwikkelingsstoornissen voor jonge en ongeboren kinderen. Dat houdt in dat er ook geen toetsing aan het voorzorgbeginsel had plaatsgevonden door het Ctgb. Dat het te gebruiken middel was toegelaten door het Ctgb wilde dan ook niet zeggen dat het sowieso veilig was en altijd maar gebruikt kon worden. Vanwege de nabijheid van jonge kinderen bij de spuitzone in de casus die voorlag, heeft de burgerlijke rechter het gebruik van middelen verboden. Een bevestiging van het vonnis van de kort gedingrechter trouwens, want het betreft hier het eindoordeel van het gerechtshof na een hoger beroep van de lelieteler.

Tenslotte
Zo zien we inmiddels toch wel een trend in de rechtspraak ontstaan, in ieder geval in Nederland en Frankrijk, wat betreft milieurisico’s en verplichtingen van lidstaten en gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen. Denk bijvoorbeeld aan de Urgenda-zaak tegen de Nederlandse staat uit 2018-2019 (tereductie broeikasgassen) en de eveneens verloren zaak uit 2025 vanwege een gebrek aan actie tegen stikstofdepositie. Ook bedrijven onderling doen aardig mee, zoals deze zaak over PFAS van het buurbedrijf bewijst. En dan was er dus de besproken kwestie over omwonenden van een akker bedoeld voor de lelieteelt.
De voorspelling is dat dit alleen maar gaat toenemen. Het is overigens mogelijk voor de Franse Staat om tegen de uitspraak van La Cour administrative d’appel in cassatie te gaan. Je weet nooit hoe dat uitpakt, maar Frankrijk staat wel met 2-0 achter.

Michiel de Groote, jurist en programmamanager bij Waterschapsland